In een landschap dat voortdurend verandert, staat één pijler in België al acht decennia rotsvast: de sociale zekerheid. Afgelopen weekend was het 80 jaar geleden dat vakbondsleiders en werkgevers in de schaduw van de Tweede Wereldoorlog het Sociaal Pact overeenkwamen.
Dat Sociaal Pact positioneerde zich in een bredere en langere evolutie: vanaf het einde van de 19de eeuw zagen verschillende vaak lokale en sociale verzekeringen het levenslicht. De arbeidersbeweging speelde daar een allesbepalende rol in: werkloosheidskassen en pensioenkassen hielpen de mensen echt vooruit.
Werkgevers-Arbeidscomité
Tijdens de onderhandelingen, na de grote recessie van de jaren 1930 en de massale werkloosheid, waren velen overtuigd van de noodzaak van sociale hervormingen. Heel de 19de eeuw en het interbellum kenmerkten zich door revoluties en de angst zat er ook hier flink in.
In oktober 1941 legden enkele leiders van zowel werkgevers- als werknemersorganisaties, samen met enkele voormalige topambtenaren, het fundament voor een informeel netwerk. Dit netwerk had als doel de communicatie tussen werkgevers en werknemers tijdens de bezetting te bevorderen. Hieruit ontstond het “Werkgevers-Arbeiderscomité”.
Binnen dit comité ontwikkelde zich het concept van een “Ontwerp van Overeenkomst tot Sociale Solidariteit”, dat pleitte voor het oprichten van een systeem van verplichte sociale verzekeringen voor alle werknemers. Dit systeem zou gefinancierd worden door bijdragen van zowel werkgevers als werknemers, die door een nieuw nationaal repartitiefonds zouden worden verzameld. Dit fonds, dat veel later de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid zou worden, werd verantwoordelijk voor het innen en distribueren van de bijdragen over verschillende sectoren.
Het plan introduceerde diverse baanbrekende ideeën, zoals waardige uitkeringen, gezondheidszorg voor het hele gezin, pensioenen tot 50% van het gemiddelde loon, werkloosheidsuitkeringen van 40 tot 60% van het gemiddelde loon voor een ongeschoolde arbeider, en aanzienlijk verhoogde kinderbijslagen.
Achiel Van Acker
Wat men toen in 1944 afsprak zorgde ervoor dat een sociaal verzekerde vanaf dan door alle takken van de sociale zekerheid gedekt zou zijn en blijven. Het was met name Achiel Van Acker die zich enorm inspande in regering en parlement om het sociaal pact erdoor te halen. Wat ook gebeurde, op 28 december 1944. De wet op de sociale zekerheid viel onder zijn bevoegdheid, als nieuwe minister van Arbeid en Sociale Voorzorg.
De economie moest ten dienste staan van de mens, van het sociale en moest zorgen voor een verbetering van de levensstandaard van de werkende klasse. Dat werd de rode draad van onze sociale zekerheid.
Sociale zekerheid onder vuur
De sociale zekerheid heeft het niet makkelijk. Ze wordt door rechtse partijen maar al te vaak beschouwd als een besparingsvaatje, een kostenpostje, waar menig rechtse regering onuitputtelijk uit tapt om ofwel een begroting op orde te brengen, extra middelen vrij te maken, maar meestal uit pure ideologische overwegingen.
Tijdens de regering-Michel met N-VA en liberalen aan het roer zagen we de jacht op werklozen, op gepensioneerden en op langdurig zieken. Het was een bewuste strategie van de vorige federale regering-Michel om onze sociale zekerheid ‘uit te roken’, de financiering ervan onzeker te maken door een ongedekte taxshift.
Met Vivaldi, waar de socialisten deel van uitmaakten was het gelukkig een tikkeltje anders. Perfect? Nee. Er werden maatregelen genomen die goed waren, zoals de verhoging van onze minimumpensioenen, maar het mocht toch meer en beter zijn. Onze sociale zekerheid kampt al jaren met een onderfinanciering. Om alle noden te ledigen, is steeds vaker alternatieve financiering nodig die vanuit de algemene middelen komt.
Waar in oorsprong de sociale zekerheid een vrij sluitend systeem was, zien we de afgelopen 25 jaar twee verschuivingen die de financiering fundamenteel ondergraven: de werkgeversbijdrage daalde gestaag (van +/-35% naar 25% door de taxshift). Dat kost in 2023 zo’n 4 miljard. Bovendien worden steeds meer uitzonderingen toegekend op de werkgeversbijdragen.
Besparingen
Sociale zekerheid dient federaal beheerd te blijven en moet onder gezamenlijk toezicht van vakbonden en werkgevers blijven staan. De financiering van de sociale zekerheid vereist versterking, specifiek door het afschaffen van werkgeversbijdragenreducties. Die betekenen geen extra jobs.
We moeten uitkijken. Voor het effect van de mogelijke nieuwe Europese begrotingsregels die begin deze week al dan niet door het Europees Parlement goedgekeurd zullen worden. Daarnaast is er 9 juni. De verkiezingen zullen duidelijk maken wie er aan het roer komt te staan en wat hun plannen zijn met onze sociale zekerheid.