We hebben in ons land een sterk hulpmiddel om onze koopkracht te handhaven: de automatische indexering van lonen en uitkeringen. Dit sociaal systeem wordt regelmatig en steeds agressiever in vraag gesteld door rechtse politici en werkgevers. Toch is het een sterke buffer die zekerheid biedt en werknemers beschermt.
Automatische indexering is de aanpassing van lonen en sociale uitkeringen (pensioenen, werkloosheid, enz.) aan prijsstijgingen. Ze is gekoppeld aan de inflatie. Stijgen de prijzen van producten en diensten die in België worden verbruikt en die deel uitmaken van het “huishoudmandje”, dan volgen de lonen en uitkeringen deze prijsstijging. De koopkracht van de mensen blijft dan gehandhaafd.
Een schokdemper
De automatische indexering…
- is een economische schokdemper die ons beter in staat stelt het hoofd te bieden aan crisissen. Als de prijzen stijgen, stijgen de lonen automatisch mee, zonder dat iemand daarover hoeft te onderhandelen;
- bevordert sociale vrede, want zonder automatische loonindexering zouden er sociale conflicten kunnen ontstaan telkens de prijzen stijgen en er onderhandeld moet worden over lonen. Loononderhandelingen tussen werknemers en werkgevers gaan nu alleen over reële loonstijgingen, bovenop de indexering.
- is een uniek gegeven in ons Belgisch sociaal overlegmodel: de indexering wordt gespreid over het hele jaar. Dit voorkomt de ‘schok’ voor de economie die zou optreden als alle lonen en uitkeringen tegelijkertijd zouden worden verhoogd.
- zorgt dat onze koopkracht maximaal wordt beschermd. Mensen kunnen blijven consumeren en zo blijft de motor van onze economie draaien.
- is een goed doordacht systeem dat solidariteit garandeert tussen werknemers in sterke en zwakke sectoren, tussen werknemers en wie van een uitkering moet leven, tussen jong en oud.
De recente crisissen in combinatie met de gulzigheid en winsthonger van bedrijven en aandeelhouders hebben de prijzen opgedreven. Dankzij de automatische indexering bleef de situatie relatief onder controle.
Geen loonsverhoging
Alles kan beter. Ook onze index. Sinds de invoering in 1920 werd de indexering verschillende malen hervormd. Zo werd in 1994 de gezondheidsindex in 1994 ingevoerd, onder druk van de werkgevers en ondanks acties van het ABVV. Die gezondheidsindex haalt 4 soorten producten uit de prijzenkorf: tabaksproducten, alcoholische dranken, benzine en diesel. Met andere woorden, niet alle producten worden opgenomen in de gezondheidsindex. Dit betekent dat de koopkracht verder wordt uitgehold.
De berekening wordt ook “afgevlakt”: het gemiddelde van de laatste drie maanden en de maand in kwestie wordt gebruikt. Lonen en sociale uitkeringen worden dus geïndexeerd, maar er zit vertraging op. Prijzen die vandaag stijgen, worden pas over een paar maanden weerspiegeld in de geïndexeerde lonen.
Het is belangrijk om te onthouden dat automatische indexering geen opslag of ‘verhoging’ van je loon is, maar een aanpassing aan de gestegen prijzen, aan de kosten van levensonderhoud. De socio-economische barometer van het ABVV toont aan dat de lonen niet stijgen in verhouding tot de productiviteit. Deze scheefgroei wijst op een diepere malaise in de verdeling van de rijkdom.
Sociale verworvenheid
Hoe zit het dan met de “aanpassingen” die regelmatig door rechtse politici en werkgevers worden voorgesteld? Er zijn verschillende theorieën over hoe het systeem ‘veranderd’ kan worden, variërend van het aanpassen van de gezondheidsindex tot het veranderen van de manier waarop de index wordt toegepast. Maar heel vaak leveren deze ideeën meer voordeel op voor grote bedrijven dan voor werknemers. En het is duidelijk: er is geen loon-prijsspiraal waarbij lonen en prijzen voortdurend stijgen. België heeft sinds begin 2023 één van de laagste inflatiepercentages in Europa. De automatische indexering wakkert de inflatie (de stijging van de prijzen) niet aan.
De geschiedenis leert dat we onze sociale verworvenheden moeten blijven verdedigen. Er mag niet gerommeld worden met de index, laat staan dat de automatische indexering zou worden afgeschaft, zoals de werkgevers regelmatig eisen. De index garandeert sterke zekerheid, sterke bescherming. Sociaal beleid dat iedereen ten goede komt.